Stopy procentowe – co to jest, co na nie wpływa i jakie mają znaczenie dla rat kredytu?
Odkąd pieniądz stał się środkiem finansowania dóbr materialnych, zaczęto go również pożyczać, a spłata kapitału wiązała się z określoną ceną – procentem kwoty ponoszonym jako rekompensata za udzieloną pożyczkę. Do dziś mechanizm taki jest podstawą funkcjonowania kredytów, kart debetowych, obligacji czy depozytów. Na cenę pożyczonych i otrzymywanych ponownie pieniędzy istotnie wpływają tzw. stopy procentowe. Co to za wskaźnik, od czego zależy, jak oddziałuje na gospodarkę i dlaczego jest szczególnie istotny dla kredytobiorców? Przybliżamy ten temat!
Spis treści
Stopy procentowe – co to za parametr i dlaczego jest ważny?
Korzystając z cudzego kapitału przez określony czas, należy ponieść tego koszty – mówiąc w uproszczeniu, zapłacić za udzielenie pożyczki. Konsument oddaje określony procent wartości pożyczki (odsetki), a wartość taka to właśnie stopy procentowe. Wyrażają one cenę pieniądza, jaką osoba otrzymująca kredyt musi ponieść za jego pozyskanie.
W dzisiejszych czasach stopy procentowe nie są ustalane dowolnie – na ich wysokość wpływa wiele czynników, są też regulowane prawnie i prowadzone przez właściwe instytucje.
W przypadku rynku kredytowego, z którego korzystają osoby prywatne, stopa taka decyduje o wysokości odsetek, ale trzeba też pamiętać, że nie jest jedynym wyznacznikiem opłat obejmujących kredytobiorców. Stóp procentowych nie można mylić z oprocentowaniem kredytu, co wyjaśnimy w dalszej części artykułu.
Od wysokości stóp procentowych zależy również to, ile odsetek otrzymają osoby mające lokaty, papiery wartościowe czy inne dobra finansowe. W takich przypadkach to ty pożyczasz pieniądze bankowi i w ramach ich udostępnienia otrzymujesz odsetki. Warto też podkreślić, że stopy procentowe przekładają się na gospodarkę mikro i makroekonomiczną, a korelacja ta jest wzajemna.
Kto odpowiada za ustalanie stóp procentowych?
Odpowiedzialność za ustalanie stóp procentowych jest regulowana ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (NBP). Zgodnie z nią wartość stóp procentowych ustala Rada Polityki Pieniężnej (RPP). Jest to organ decyzyjny Narodowego Banku Polski, w skład którego wchodzi dziesięciu członków: prezes NBP i dziewięć osób powoływanych przez sejm, senat i prezydenta Polski. Skład ten powoływany jest co sześć lat. Dzięki kadencji dłuższej od sprawowania władzy przez parlament decyzje Rady Polityki Pieniężnej mają być niezależne od zmiany organów władzy ustawodawczej. Oczywiście NBP nie ustala poziomu stopy przypadkowo, a zgodnie z wieloma regulacjami prawnymi i aktualną sytuacją rynku finansowego oraz gospodarki krajowej i zagranicznej.
Wykaz podstawowych i najważniejszych stóp procentowych w Polsce
Znane są różne rodzaje stóp procentowych. W polityce pieniężnej naszego kraju najważniejsze z nich to:
- Stopa referencyjna – jest jedną z najistotniejszych z punktu widzenia kredytobiorców. Odzwierciedla oprocentowanie na rynku międzybankowym – jest wysokością procentu, na jaki banki udzielają pożyczek sobie wzajemnie na określony czas przy dokonywaniu transakcji kupna i / lub sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych. Jej wartość wpływa na wskaźnik WIBOR oddziałujący na większość pożyczek i kredytów w Polsce.
- Stopa lombardowa – wyznacza cenę, po której bank centralny udziela pożyczek bankom komercyjnym z zastawem w postaci papierów wartościowych. Stopa ta jest kluczowa do wyliczania górnej wysokości oprocentowania kredytów i pożyczek.
- Stopa depozytowa – dotyczy depozytów na jeden dzień, które są składane przez banki komercyjne w banku centralnym.
- Stopa redyskontowa weksli (papierów wartościowych) – istotnie przyczynia się do wyliczania ceny weksli, po której bank centralny nabywa je od banków komercyjnych.
- Stopa dyskontowa weksli – oznacza sytuację odwrotną od powyższej, czyli cenę przyjęcia przez bank centralny weksli dyskontowanych od banków komercyjnych wcześniej. W ten sposób wierzyciel od razu otrzymuje pieniądze, jednak po cenie przeliczonej w oparciu o szacunkową, przyszłą wartość kapitału.
Różne rodzaje stóp procentowych – realna, nominalna, efektywna
Poza wyżej wymienionymi stopami procentowymi warto wspomnieć również o:
- Realnej stopie procentowej – jest to wartość nominalna pomniejszona o inflację. Wskazuje ona rzeczywisty wzrost dochodów z depozytów po odjęciu wzrostu cen w wyniku inflacji (na początku 2024 roku stopa ta przyjęła wartość ujemną).
- Nominalnej stopie procentowej – w tym przypadku nie uwzględnia się wzrostu cen dóbr materialnych w wyniku inflacji. Wartość ta bywa stosowana w ramach informacji reklamowych dotyczących oprocentowania produktów finansowych.
- Efektywnej stopie procentowej – uwzględnia ona wszelkie koszty wynikające z pozyskania kapitału.
Co najistotniej wpływa na wysokość stóp procentowych?
NBP udziela pożyczek z określonym oprocentowaniem, co stanowi podstawę do ustalania wysokości odsetek również przy transakcjach komercyjnych. Działania banku centralnego poprzez wpływ na stopy warunkują też podaż pieniądza. Oczywiście zmiana wysokości stóp procentowych nie jest przypadkowa i zależna wyłącznie od woli największych banków. Na decyzje dotyczące zmian wpływa wiele czynników, wśród których jednymi z ważniejszych są inflacja i deflacja.
Czynniki odpowiedzialne za wysokie stopy procentowe – inflacja
Pojęcie inflacji jest używane powszechnie w mediach, ale dla wielu ludzi wciąż bywa niejasne. Chcąc przybliżyć to zagadnienie, w dużym uproszczeniu można uznać, że inflacja oznacza wzrost cen i usług w danym okresie spowodowany przewagą popytu nad podażą – towarów i usług jest mniej, a chętnych na nie więcej. Jest to naturalny proces prowadzący do rozwoju gospodarczego, jednak jego konsekwencją jest obniżenie wartości złotego – za tę samą sumę można kupić mniej. Pojęcie to jest jednak o wiele szersze. Trwały wzrost poziomu cen w gospodarce może być następstwem wielu czynników. Wśród tych podstawowych wymienia się:
- wzrost wynagrodzenia,
- stawki VAT,
- wzrost cen surowców i kosztów produkcji (np. energii),
- kursy walut,
- polityka pieniężna.
W przypadku wysokiego poziomu inflacji w państwie podejmuje się kroki w kierunku jej stabilizacji. Obecnie (2024 r.) jako cel inflacyjny NBP przyjmuje 2,5 procent z możliwością odchylenia o 1 punkt. Wśród sposobów pozwalających na obniżenie inflacji wymienia się głównie ograniczenie wydatków publicznych, podnoszenie podatków, a także podwyższanie stóp procentowych. Co daje manipulacja stopami? Otóż wyższe stopy procentowe skutkują zmniejszeniem popytu na kredyty. Ponadto przy wyższych odsetkach społeczeństwo niechętnie inwestuje. Wzrost stóp procentowych skutkuje więc zahamowaniem popytu, a to ma umocnić wartość pieniądza.
Co może skutkować obniżeniem stóp procentowych
Sytuacją odwrotną do inflacji jest deflacja, czyli spadek cen i wzrost siły nabywczej pieniądza. W tym przypadku popyt na towary i usługi jest niższy w porównaniu do podaży – dóbr i usług jest dużo, a chętnych na nie brakuje, dlatego spadają ich ceny. Przyczyną deflacji może być:
- spadek popytu,
- nieproporcjonalna (nadmierna) podaż względem popytu, np. nadprodukcja,
- ograniczenie podaży pieniądza w ramach polityki monetarnej,
- zadłużenie gospodarcze i ograniczenie wydatków w celach oszczędzania.
Deflacja wydaje się być korzystna dla konsumentów, ponieważ za tę samą sumę można kupić więcej w porównaniu do poprzednich okresów. Jednak w przypadku długotrwałego spadku cen może dochodzić do konsekwencji, takich jak:
- zahamowanie rozwoju gospodarczego – może mieć miejsce wówczas, gdy konsumenci oczekują dalszych spadków cen i w związku z tym odkładają planowane zakupy na później;
- wzrost bezrobocia i spadek produkcji – może być następstwem spadku popytu na usługi i towary;
- obniżenie wartości aktywów, w tym nieruchomości, surowców czy akcji.
Również w przypadku deflacji w ramach polityki monetarnej podejmowane są kroki w celu poprawy stabilności. Bank centralny obniża stopy procentowe, jednak nie może osiągnąć wartości poniżej zera. Warto też podkreślić, że deflacja powoduje zwiększenie wartości pieniądza, a to sprawia, że dochodzi do wzrostu realnych stóp procentowych. W efekcie niższe stopy oznaczają więc wzrost cen towarów i usług.
Co robić, gdy maleją i rosną stopy procentowe – inwestować czy zakładać lokaty?
W praktyce stopy procentowe wpływają na całokształt gospodarki i każdego człowieka. To m.in. od nich zależą ceny towarów i usług. Ich zmiany warto śledzić również w celu lepszego zaplanowania budżetu. W kwestii inwestycyjnej najlepszym okresem na rozpoczęcie planowanych przedsięwzięć jest czas, kiedy mamy niskie stopy procentowe. Wówczas warto również zakupić nieruchomość czy zaciągnąć kredyt. Obniżka stóp procentowych nie sprzyja natomiast oprocentowaniu lokat, dlatego zakładanie kont oszczędnościowych zwykle okazuje się korzystniejsze, gdy RPP podnosi stopy.
Czym są stopy procentowe najistotniejsze dla oprocentowania kredytów?
Większość zobowiązań hipotecznych bazuje na oprocentowaniu zmiennym. Tym samym wysokość comiesięcznych rat jest zależna od aktualnych stóp procentowych, których poziom wpływa na WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) i WIRON (Warsaw Interest Rate Overnight). Pierwszy z nich stanowi wskaźnik referencyjny dla stopy procentowej wyliczany na podstawie danych pozyskiwanych z rynku międzybankowego. Co to oznacza? Otóż na podstawie wysokości „odsetek” dla pożyczek zawieranych między największymi bankami w Polsce wylicza się średnią, która kolejno jest odnośnikiem dla transakcji na rynku pozabankowym. Są one aktualizowane na różnych horyzontach czasowych – jednodniowych, tygodniowych, miesięcznych, kwartalnych, półrocznych i rocznych. Do wyliczania maksymalnego oprocentowania kredytów i pożyczek hipotecznych pod uwagę brany jest WIBOR 3M (3 miesiące) i rzadziej 6M (6 miesięcy).
Natomiast WIRON jest nowym wskaźnikiem, który od 2022 roku sukcesywnie zastępuje WIBOR. Ostatecznie w 2027 roku będziemy korzystać tylko z niego. Główną różnicą między WIBOR-em a WIRON-em jest sposób ich obliczania. Ten nowy bazuje nie tylko na danych z rynku międzybankowego, ale także na oprocentowaniu transakcji z największymi instytucjami pozabankowymi. Co więcej, pod uwagę brane są transakcje historyczne, czyli takie, które faktycznie miały miejsce.
Jak zmiany podstawowych stóp procentowych NBP wpływają na kredyty?
Wysokość stopy referencyjnej najbardziej wpływa na pożyczki i kredyty. Oddziaływanie to dotyczy zarówno wysokości oprocentowania, jak i kształtowania oferty kredytowej banków, dostępności produktów bankowych i wysokości rat.
Oprocentowania kredytów a stopy
Przede wszystkim warto podkreślić, że oprocentowanie pożyczek nie jest równoznaczne z wysokością stóp procentowych. Na oprocentowanie składają się dwa kluczowe składniki, jakimi są WIBOR i marża banku. Instytucje finansowe wyliczają je więc na podstawie wskaźnika referencyjnego, do którego doliczają ustaloną przez siebie marżę. Dla przykładu, zakładając np. że WIBOR 3M wynosi 5,85 procent, a marża danego banku 2 procent, to oprocentowanie będzie stanowić 7,85 procent.
Stopy procentowe – co to oznacza dla ofert kredytowych banków
Spadek stóp i tym samym WIBOR-u lub WIRON-u sprawia, że pożyczki są tańsze dla konsumentów. Niższe koszty zwiększają dostępność ofert bankowych i zachęcają do inwestowania w nieruchomości. Ostatecznie jednak atrakcyjność ofert zależy od polityki banków, które mogą manipulować marżą. Zdarza się więc, że pomimo niskich stóp wzrasta marża, przez co całościowy koszt pozyskania pieniędzy pozostaje wysoki. Może mieć miejsce również sytuacja odwrotna – w przypadku wzrostu stóp instytucje finansowe niekiedy obniżają marżę, a nawet całkowicie rezygnują z prowizji, aby pozyskać klienta. Rywalizacja pomiędzy wierzycielami bywa więc opłacalna dla konsumentów.
Stopy procentowe banku centralnego a wysokość rat kredytu
Gdy już podpiszesz umowę kredytową opartą na zmiennym oprocentowaniu, zobowiązujesz się do spłaty rat zgodnie z ustalonym harmonogramem. Ich stałą wartością zwykle jest marża banku połączona ze stopą WIBOR lub WIRON. Wymienione wskaźniki ulegają regularnym modyfikacjom – mogą wzrastać lub maleć, wpływając na ostateczną wysokość oprocentowania zależną od sytuacji rynkowej, okresu aktualizacji i warunków umowy. Tym samym zmiany stóp procentowych oddziałują na wysokość rat w przypadku kredytów hipotecznych ze zmiennym oprocentowaniem bazujących głównie na WIBOR 3M. Nie mają natomiast znaczenia dla wielkości oprocentowania przy hipotekach z ratami stałymi.
Poszczególne oferty kredytowe zależą od polityki banków, które mogą manipulować marżą nie tylko w odpowiedzi na różne warunki rynkowe, ale również w celu dostosowania oferty do konkretnego klienta. Warto jeszcze raz podkreślić, że oprocentowanie nie jest jedynym kosztem, jaki ponosi kredytobiorca. Dokładniejszy wgląd w to daje RRSO (Rzeczywista Roczna Stopa Procentowa), która poza marżą i stawką WIBOR lub WIRON uwzględnia również m.in. cenę ewentualnego ubezpieczenia i innych usług dodatkowych, wszelkich prowizji czy podatki. Ostateczna kwota kredytu i wszelkie opłaty zawsze wyliczane są indywidualnie, a przy wysokiej zdolności kredytowej warunki umów można negocjować.
Rafał Soboń
Ekspert Finansowy
rafalsobon.notus.pl
Jestem niezależnym ekspertem finansowym od 12 lat. W swoim działaniu kieruję się jedną, najważniejszą zasadą: Traktuję Klientów oraz Partnerów biznesowych w taki sposób, w jaki sam chciałbym być traktowany.
Wierzę, że dzięki swojej wiedzy, doświadczeniu oraz zaangażowaniu podołam wszystkim Państwa oczekiwaniom. Praca w otoczeniu Partnerów i Klientów to moja pasja, którą odzwierciedlają referencje.
Współpracuję z firmą NOTUS FINANSE S.A. należącą do Związku Firm Pośrednictwa Finansowego (ZFPF), której działalność oparta jest o KANON DOBRYCH PRAKTYK RYNKU FINANSOWEGO. W Kanonie zawarto 16 najważniejszych zasad, które towarzyszą mi w codziennych działaniach biznesowych, zwłaszcza tych skierowanych do Klientów, między innymi: uczciwość, staranność i kompetencje, godność i zaufanie,, zapobieganie konfliktom interesów,, ochrona informacji o klientach, działania dla rozwoju rynku.
Jakość moich usług firmuję swoim nazwiskiem.
